چگونه شرکت «مصدر» به نماد تنوع در منابع انرژی کشورهای شورای همکاری تبدیل شد؟

میدل ایست نیوز: سودآوری شرکت مصدر در سال ۲۰۲۴ نقطه‌عطفی مهم در روند گذار انرژی در شورای همکاری محسوب می‌شود. این شرکت پیشرو در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در امارات متحده عربی نشان داده است که در صورت هم‌راستایی سیاست‌ها، شرایط بازار و اجرای دقیق، طرح‌های پاک و اقتصادی می‌توانند از دل ابتکارات دولتی به موفقیت برسند.

شرکت مصدر در سال ۲۰۰۶ تأسیس شد و بخشی از تلاش گسترده امارات برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی و تثبیت جایگاه خود به‌عنوان رهبر اقدامات اقلیمی بود. این شرکت، تا مدتی، تحت حمایت‌های دولتی فعالیت می‌کرد و سودآوری، پس از اهداف بلندپروازانه و دیده‌شدن، در اولویت دوم قرار داشت در حالی که این شرکت در سال 2023 با زیان ۴۵ میلیون درهم (۱۲ میلیون دلار) مواجه بود در سال ۲۰۲۴ سود خالص خود را ۴۱۲ میلیون درهم (معادل ۱۱۲ میلیون دلار) اعلام کرد. این تحول مالی نتیجه مدیریت دقیق هزینه‌ها، خریدهای راهبردی و بلوغ عملیاتی چند پروژه بزرگ بود.

کاهش هزینه‌های مستقیم نقش کلیدی در بهبود عملکرد مالی مصدر داشت. پیشرفت در فناوری‌های خورشیدی و بادی، همراه با افزایش بهره‌وری در زنجیره‌های تأمین جهانی، هزینه‌های اجرای زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر را کاهش داده است.

در پاسخ به این تحولات، مصدر با کاهش پایه هزینه‌های خود و انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید برق، جریان درآمدی خود را تثبیت کرد. این قراردادها که اغلب با ضمانت‌های دولتی یا در چارچوب‌های چندجانبه تنظیم می‌شوند، پیش‌بینی‌پذیری مالی لازم برای گذار از مدل یارانه‌ای به مدل اقتصادی پایدار را فراهم کرده‌اند.

سودآوری مصدر هم‌زمان با گسترش فعالیت‌های این شرکت در بازارهای نوظهور اتفاق افتاد. در دو سال گذشته، مصدر حضور خود را در آسیای مرکزی، منطقه جنوبی صحرا در آفریقا و جنوب شرق آسیا گسترش داده است. این مناطق با مقررات حمایتی و هزینه‌های پایین‌تر پروژه، فرصت‌های مناسبی برای رشد و نفوذ فراهم کرده‌اند. به‌عنوان نمونه مصدر در حال ساخت یک نیروگاه بادی ۵۰۰ مگاواتی در منطقه زرافشان در ازبکستان است که بزرگ‌ترین پروژه از نوع خود در آسیای مرکزی محسوب می‌شود و سرمایه‌گذاری آن بیش از ۶۰۰ میلیون دلار برآورد شده است.

در جمهوری آذربایجان، شرکت مصدر نیروگاه خورشیدی «قره داغ» با ظرفیت ۲۳۰ مگاوات را احداث کرده که انتظار می‌رود برق مورد نیاز ۱۱۰ هزار خانه را تأمین کند و سالانه ۲۰۰ هزار تُن از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای بکاهد.

در آنگولا، مصدر توافق‌نامه‌هایی برای توسعه ظرفیت ۲ گیگاوات انرژی تجدیدپذیر، شامل پروژه‌های خورشیدی و آبی، با هدف برق‌رسانی به مناطق روستایی امضا کرده است. در اندونزی نیز، این شرکت با مشارکت محلی، نیروگاه خورشیدی شناور «سیراتا» با ظرفیت ۱۴۵ مگاوات را احداث کرده که بزرگ‌ترین پروژه از نوع خود در جنوب شرق آسیا محسوب می‌شود و برق پاک برای نزدیک به ۵۰ هزار خانوار فراهم می‌کند.

هم‌زمان، مصدر در امارات متحده عربی در حال توسعه پروژه ۶ میلیارد دلاری «عزیزه» است؛ نخستین تأسیسات یکپارچه خورشیدی و سامانه ذخیره‌سازی انرژی با باتری (BESS) که هدف آن تأمین انرژی پاک همراه با پایداری شبکه و مدیریت تقاضای اوج مصرف است. این پروژه قرار است در سال ۲۰۲۷ به بهره‌برداری برسد.

عوامل موفقیت مصدر

زمان‌بندی سودآوری مصدر بسیار معنادار است. در حالی که امارات خود را برای اجلاس COP30 آماده می‌کند، تمایل دارد پیشرفت‌های خود در گذار انرژی را به نمایش بگذارد. عملکرد مصدر نمونه‌ای است از اینکه چگونه کشورها، بدون آنکه سودآوری تجاری را قربانی کنند می‌توانند، از نهادهای دولتی برای توسعه انرژی پاک استفاده کنند.

بروکراسی کارآمد و قوانین امارات نقش کلیدی در رشد مصدر داشته است. سیاست‌های شفاف در زمینه تعرفه‌ها، دسترسی به شبکه برق و حفاظت از سرمایه‌گذاری، ثبات لازم برای اجرای پروژه‌های بلندمدت را فراهم کرده‌اند. همچنین، رویکرد دیپلماتیک امارات فرصت‌های همکاری و اجرای پروژه‌ها در خارج از کشور را تسهیل کرده و جایگاه مصدر را در بازار جهانی انرژی پاک تقویت کرده است.

اگر کشورهای دیگر منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) بخواهند موفقیت مصدر را تکرار کنند، باید بر چالش‌های متعددی غلبه کنند. چشم‌انداز انرژی در خاورمیانه همچنان تحت تأثیر یارانه‌های قدیمی است که رفتار بازار را شکل داده و سرعت پذیرش انرژی‌های تجدیدپذیر را کند کرده‌اند.

در برخی کشورها، تعرفه‌های برق به‌طور مصنوعی پایین نگه داشته شده‌اند که این موضوع سرمایه‌گذاری در بهره‌وری انرژی و تولید پراکنده را دلسرد می‌کند. زیرساخت‌های شبکه برق نیز اغلب قدیمی هستند و انعطاف‌پذیری لازم برای پذیرش منابع متناوب مانند خورشید و باد را ندارند. این محدودیت‌های فنی معمولاً با مقاومت نهادی همراه می‌شوند؛ جایی که سیستم‌های قدیمی و منافع تثبیت‌شده مانع اصلاحات می‌شوند.

مسئله دیگری که مطرح است، مقیاس‌پذیری است. اگرچه مصدر موفق شده به مدلی تجاری و پایدار دست یابد، اما کشورهای دیگر برای تکرار این موفقیت باید فراتر از تزریق سرمایه عمل کنند. مقیاس‌پذیری به توانایی دولت‌ها در ایجاد محیطی حمایت‌گر از نوآوری، حفاظت از منافع سرمایه‌گذاران، توسعه ظرفیت‌های داخلی و کاهش هزینه‌های انرژی برای مصرف‌کنندگان بستگی دارد. همه کشورها در منطقه از نقطه شروع مشابهی با امارات برخوردار نیستند و بنابراین باید برای مسیر بلندمدت برنامه‌ریزی کنند.

یک طرح منطقه‌ای

گذار انرژی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تحت تأثیر ترکیبی از عوامل قرار دارد: اولویت‌های داخلی، سرمایه‌گذاری‌ها و تحولات فناوری، و تلاش کشورهای عربی خلیج فارس برای رهبری گذار انرژی جهانی.

تجربه مصدر درس‌های مفیدی برای چگونگی مدیریت گذار انرژی کشورها ارائه می‌دهد. شکیبایی استراتژیک، انضباط عملیاتی، و تعامل پایدار جهانی قطعاً باید نقش محوری داشته باشند. با این حال، باید در نظر داشت که گذار انرژی نه تنها یک چالش سیاسی برای همه کشورها در فاصله گرفتن از اقتصادهای مبتنی بر هیدروکربن است، بلکه فرصت‌های تجاری جدیدی را نیز در اختیار آنها قرار می‌دهد. در واقع، مصدر به وضوح نشان داده است که مدیریت گذار انرژی و دنبال کردن سودآوری، مانعه‌الجمع نیستند.

با نزدیک شدن به کنفرانس تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP30)، عملکرد مصدر نشان می‌دهد که وقتی بلندپروازی با چشم‌اندازی روشن، مجموعه‌ای منسجم از سیاست‌ها و اراده برای به ثمر رساندن پروژه‌ها پشتیبانی شود، چه چیزی می‌تواند به دست آید. در حوزه انرژی و آب و هوا، مصدر به عنوان معیاری است برای آنچه قابل دستیابی است و یادآوری کارهایی است که باقی مانده اند.